سلام نو _ سرویس گردشگری: سکوهه یا سه کوهه، یکی از آبادی های بسیار قدیمی سیستان و مربوط به دوران قاجار است که در ۳۰ کیلومتری جنوب غربی زابل واقع شده است.
بنای اصلی آن از سه قسمت به هم پیوسته ارگ جنوبی، ارگ شمالی و ارگ میدانی تشکیل شده است.
قلعه سه کوهه یکی از قلعه های معروف سیستان می باشد که در دوران افشاریه تا اواخر دوران ناصرالدین شاه قاجار آباد و معمور بوده و به عنوان آخرین کرسی نشین سیستان به ثبت رسیده است.
آشنایی با قلعه سه کوهه
ارگ سه کوهه یا قلعه سه کوهه، در روستای قاجاری سه کوهه واقع شده است، محل حکومت آخرین حاکمان سیستان در دوره قاجار و محل حکومت زندگی و حکومت خاندان سرابندی یا پردلی بوده است، آخرین حاکمان سیستان که ضرابخانه داشتند و سکه ضرب می کردند.
وسعت ارگ به ۳۷۰۰ متر مربع می‌رسد و شامل سه بخش ارگ شمالی، ارگ جنوبی و ارگ میدانی است. ارگ جنوبی یک حیاط مرکزی با مجموعه‌ای از اتاق‌ها در اطراف و یک ایوان بلند و باریک در ضلع شمالی است که حاکم زمان در آن زندگی می‌کرد.
ارگ شمالی که به آن فلک سر (ملک سار) نیز می‌گویند، استراحتگاه حاکم و همراه او بوده و از ارگ جنوبی کوچکتر بوده است.
برجی هشت وجهی در فلک سر به خاطر نوعروس خانواده (همسر سردار پردلی و برادرزاده ناصرالدین شاه احداث شده که بسیار دیدنی است.
ارگ میدانی نیز در واقع یک قلعه بزرگ مابین دو ارگ شمالی و جنوبی است که اتاق‌هایش در اختیار محافظین و خادمین قرار گرفته بود.برای ساخت این ارگ از مصالح خشت و گل، ملاط گچ و خاک و کاه گل استفاده کرده بودند.
از آنجا که این بنا ابتدا زیر آب رفته و سپس سه بلندی آن از آب بیرون آمده بود به آن ارگ سه کوهه می‌گویند (در قدیم مسیر رودخانه هیرمند از اینجا عبور می‌کرد).
ارگ سه کوهه که بزرگترین بنای خشتی سیستان به شمار می‌رود، بخشی از تاریخ چند صدساله سیستان از افشاریه و زندیه و قاجاریه را به خود دیده است و بسیاری از مسائل سیاسی اجتماعی این منطقه در آنجا روی داده است.
برای مثال در زمان ناصرالدین شاه قاجار زمانی که دولت استعماری انگلستان قصد جداکردن بخش‌هایی از ایران در این منطقه را داشت، این ارگ مرکز برای مبارزه با استعمار انگلیس به شمار می‌رفت، همچنین ارگ سه کوهه در لشکرکشی به هرات نیز نقشی پررنگ داشت.
ارگ سه کوهه در ۳۳ کیلومتری جاده زابل به زاهدان بر بالای تپه‌ای نسبتا مرتفع که گرداگرد آن را دشتی هموار قرار گرفته واقع شده است.
معماری بی‌همتای قلعه سه کوهه
معماری قلعه سه کوهه به سبک و سیاق معماری سیستان است. در این قلعه از دو نوع طاق آهنگ وجود دارد.
این نوع طاق در امتداد یک خط است و نمی‌توان در سطوح ناهموار با برآمدگی استفاده کرد و بهتر است حتما سطح زیرین طاق آهنگ به‌شکل صاف و مستطیل باشد. این طاق‌ها به دو روش روس و پر و با کمک از یک لنگه و دو لنگه قابل اجرا هستند.
در راهروهای قلعه از طاق با خیز کم و در قسمت طراحی اتاق‌ها از طاق‌هایی با خیز بیشتر استفاده شده است.
ساخت خانه‌های موجود در دهستان سه کوهه مثل دیگر آبادی‌های ایران ابتدا شامل دیوار چینی، سپس مشخص کردن ایوان‌ها و درها و نهایتا سقف زدن خانه‌های ده می‌شد.
روش درست کردن سقف برای خانه‌های منطقه سیستان به این شکل است که از یک طرف شروع به ساخت سقف تا قسمتی کمتر از نصف آن می‌کنند و از سوی دیگر نیز همین مقدار برای ساخت سقف پیش می‌روند.
هنگامی که پایه‌های سقف روی دیوارهای اتاق به هم می‌رسند، از هر طرف شروع به چیدن چند ردیف دیگر برای اتمام سقف می‌کنند.
عموم سقف خانه‌های دشت سیستان به‌شکل گنبدی و به سبک یزدی ساخته می‌شوند.
بخش‌های قلعه سه کوهه
قلعه سه کوهه سه قست دارد:
- ارگ شمالی: این قسمت از قلعه محل استراحت حاکم و همراهان او بوده است. ارگ شمالی نمای خارجی چندضلعی با سطح گنبدی و طاق‌های بلند دارد و به نسبت ارگ جنوبی قلعه، از مساحت به مراتب کمتری برخوردار است. به ارگ شمالی ملک‌سار یا فلک‌سر نیز گفته می‌شود.
- ارگ میدانی: این قسمت از قلعه پر است از اتاق‌های کوچک و بزرگ که مکانی برای استراحت و خواب خدمتکاران و سربازان محافظ حاکم و همراهان او بوده‌اند. این قسمت میان ارگ شمالی و جنوبی است.
- ارگ جنوبی: این بخش از قلعه تنها متعلق به حاکم وقت است و همانند یک قصر نقلی شامل ایوانی باریک و بلند، حیاطی کوچک و تعدادی اتاق در قسمت شمالی حیاط می‌شد.
خوشبختانه امکان بازدید از قلعه سه کوهه وجود دارد. برای این منظور باید از کلیددار قلعه، کلید در آن بگیرید و پس از بازدید، آن را به وی پس دهید. برای یافتن کلیددار کافی است از همسایه‌های مجاور قلعه پرس‌وجو کنید.
معماری قلعه سه کوهه از نوع معماری سیستان است و می‌توان آن را نمادی از معماری سیستان دانست.
قلعه سه کوهه جزء آخرین بناهایی است که با این سبک معماری ساخته شده‌اند. این قلعه در فاصله ۳۰ کیلومتری زابل و در مسیر زابل به زاهدان واقع شده است و در سال ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
نظر شما