سلام نو – سرویس اقتصادی: اگر از شما بپرسند که اولین باک ایرانی چه بانکی است، چه پاسخی می‌دهید؟ احتمالا می‌گویید: بانک مرکزی یا بانک ملی، اما پاسخ شما اشتباه است. داستان تاسیس اولین بانک ایرانی کمی پیچیده‌تر از این چیزها است.
اول از همه بهتر است بدانید بانکداری در ایران قدمتی کمی بیش از صد سال دارد و چندان صنعت قدیمی نیست. این در حالی است که ریشه بانکداری- به شکلی که امروز می‌شناسیم- در اروپا به سال‌های ۱۴۰۰ باز می‌گردد. مثل بانک مونته دی پاسکی دی سیه‌نا ایتالیا در سال ۱۴۷۲ تاسیس شد و هنوز هم در صنعت خدمات مالی فعال است.
قبل از احداث بانک امور مالی و تجاری چطور هدایت می‌شد با تجارتخانه‌هایی مثل تجارتخانه شیرازی، تجارتخانه تومانیانس، تجارتخانه برادران جهانیان و تجارتخانه جمشیدیان.
تجارتخانه تومانیانس نخستین تجارتخانه‌ای است که در ایران به کار صرافی و بانکداری، به شکل گسترده پرداخت. هاروتیون تومانیان در ۱۲۵۷ خورشیدی، مؤسسه بازرگانی خود را در تبریز، شهر پررونق تجاری آن زمان، بنا کرد و پس از برقراری صادرات و واردات با روسیه تزاری و چند سفر به این کشور و آشنایی با بانکداری آن، در ۱۳۰۹ هجری قمری کار صرافی و بانکداری را شروع کرد که رفته رفته به صورت فعالیت اصلی تجارتخانه درآمد. این تجارت خانه با وجود موفقیت اولیه در نهایت حدود صد سال بعد و در جریان انقلاب روسیه ورشکست شد.
جالب این جا است که هاروتیون تومانیان، موسس این تجارتخانه، گرچه سواد خواندن و نوشتن نداشت ولی در عوض از حافظه ای کم نظیر برخوردار بود و با تکیه بر همین ویژگی ذاتی جزیی ترین امور تجارتخانه را به خاطر می سپرد و جریان امور شبکۀ عظیمی از شعبات تجارتخانه از مسکو تا ورشو و از اودسا تا شعبات داخل ایران را با سود جستن از حافظۀ قوی خود اداره می کرد. سرکیس پسر ارشد او علاوه بر داشتن این ویژگی پدری از لحاظ شم اقتصادی، آینده نگری، برنامه ریزی، و مدیریت در جهت توسعه و تلاش شبانه روزی بر پدر خود نیز برتری داشت. با این هم انقلاب روسیه و بحران‌هایش این تجارتخانه را زمین زد.
قدیمی‌ترین بانک ایران؛ بانک شاهی ناصرالدین شاه و ملکه انگلیس
بانک شاهنشاهی ایران The Imperial Bank of Persia به عنوان اولین بانک ایران به‌شمار می‌آید که با صدور امتیازنامه‌ای از جانب ناصرالدین شاه قاجار در یازدهم بهمن ۱۲۶۷ خورشیدی برای بارون جولیوس دو رویتر، بانکدار یهودی-انگلیسی با مشارکت حاجی سید علی اکبر تاجر شیرازی، و با فرمان سلطنتی ملکه ویکتوریای بریتانیا تاًسیس شد. این بانک سال‌ها بعد به بانک بریتانیایی خاورمیانه (BBME) تغییر نام داد و امروزه به نام بانک اچ‌اس‌بی‌سی خاورمیانه شناخته می‌شود. این بانک مفهوم بانکداری به معنای مدرن را به ایران آورد.
بانک سپه اولین بانک ایران
بانک سپه اما اولین بانک تمام ایرانی بود. این بانک در سال ۱۳۰۴ با نام «بانک پهلوی قشون» بنیان‌گذاری شد و در سال نخست، امور مالی نظامیان ارتش شاهنشاهی ایران را انجام می‌داد.
با گذشت یک سال، این بانک فعالیت خود را فراتر برده و تبدیل به یک بانک کشوری شد و آغاز به ساخت شعبه‌هایی در دیگر نقاط کشور کرد. در سال ۱۳۰۵، اساسنامه تازه بانک با نام «اساسنامه بانک پهلوی ایران» تهیه گردید که در آن، هدف این بانک، رفع نیازهای ایران در امور تجاری و اقتصادی ذکر شده بود. پس از این اساسنامه که حالت بانک را به شکل کلی تغییر داد، بانک سپه در طول دهه‌ها فعالیت خود، به‌شکل پیوسته گسترش یافت و هم‌اکنون به‌عنوان بزرگ‌ترین بانک ایرانی شناخته می‌شود.
در سال ۱۳۰۵، اساسنامهٔ تازهٔ بانک با نام «اساسنامه بانک پهلوی ایران» تهیه گردید که در آن ماهیت بانک به شکل کلی تغییر کرد، زیرا در اساسنامه سال ۱۳۰۴، هدف از تشکیل بانک، بهبود شرایط و رفع احتیاجات ارتشی‌ها بود، درحالی‌که در اساسنامه تازه، هدف این بانک، رفع احتیاجات ایران در امور تجاری و اقتصادی ذکر شده بود.
در پانزدهم دی سال ۱۳۱۶ خورشیدی، نام این بانک، به بانک سپه تغییر کرد و در سال ۱۳۲۱، دوباره بانک سپه تغییر نام داد و بانک تعاونی سپه نام گرفت؛ سپس در دی‌ماه سال ۱۳۳۴، بانک تعاونی سپه به شرکت سهامی با سرمایه ۳۷۰ میلیون ریال تبدیل گشت و اجازه انجام معاملات ارزی را دریافت کرد. در شهریور سال ۱۳۲۵ تیمسار سپهبد آق اولی برای مدیریت بانک سپه انتخاب شد و در اساسنامهٔ تازهٔ بانک که شامل ۶ فصل و ۳۸ ماده بود، نام بانک دوباره به بانک سپه تغییر یافت.
بانک سپه بعد از انقلاب اسلامی
پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ ایران، همگی بانک‌ها را دولت جدید در اختیار گرفت. این بانک نیز بدون این که در بانک دیگری ادغام شود، از ارتش (وزارت دفاع ایران) منفک شده و مانند دیگر بانک‌های ایرانی، به عنوان یک بانک تجاری زیر نظر شورای عالی و مجمع عمومی بانک‌های ایران قرار گرفت.
همچنین بر اساس اساسنامه مصوب مجمع عمومی بانک‌ها، بانک سپه بر اساس قانون ملی شدن بانک‌ها و لایحه قانونی شدن اداره امور بانک‌ها و مقررات درج شده در اساسنامه اداره شده و هدف آن ارائه خدمات بانکی در سراسر ایران و تسهیل امور بازرگانی داخلی و خارجی ذکر شده‌است. در سال ۱۳۹۷ گزارش‌هایی مبنی بر اینکه سهام این بانک باید در اختیار کارکنان ارتش ایران باشد، منتشر شد و از مالکیت دولت بر بانک انتقاد شد.
ادغام بانک‌های نظامی در بانک سپه
براساس اطلاعیه بانک مرکزی ایران در تاریخ ۱۱ اسفند ۱۳۹۷، بانک‌های انصار، قوامین، حکمت ایرانیان، مهر اقتصاد و مؤسسه اعتباری کوثر در بانک سپه ادغام شدند. ادغام افقی بانک‌های نظامی در بانک سپه انتقادهای فراوانی به همراه داشته‌است و برخی با اشاره به مشکلات آن بانک‌ها اعلام کردند که چرا باید چنین بانک‌هایی در بانک سپه، که یک بانک دولتی ملی است، ادغام شوند.
نظر شما