سلام نو _ سرویس گردشگری: مسجد جامع تبریز که به مسجد «جمعه» نیز معروف است، در انتهای بازار تبریز واقع است و یکی از قدیمی‌ترین ابنیه‌ی تاریخی این شهر به شمار می‌آید. تاریخ بنا و نام بانی اولیه‌ی آن معلوم نیست، عده‌ای آن را از مساجد صدر اسلام می‌دانند. پاره‌ای دیگر بنای قدیمی را به دوره‌ی سلجوقیان نسبت می‌دهند. قدیمی‌ترین بخش آن شبستان وسیعی است از طاق و گنبدهایی بر فراز ستون‌های هشت گوش آجری که زینت بخش آن گچ‌بری‌های ظریف و هنرمندانه‌ی دوره روادیان (مقارن سلجوقیان) است. در ادامه به توضیحاتی درباره محراب مسجد جامع تبریز می‌پردازیم.
معماری باشکوه مسجد جامع تبریز
طبق مطالعات کارشناسان معماری و نوشته موجود از مورخین، به نظر می‌رسد که این مسجد در ابتدا نمازخانه‌ای به نام جامع تبریز بوده که در دوران مختلف و با همت و هنرمندی گذشتگان، تغییراتی جامع را به خود دیده است. اما در مورد معماری انجام شده در این بنای کهن، صبحت‌ها و نظرات کارشناسانه جالب و قابل توجهی مطرح شده است که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت.
بر اساس اظهارات کارشناسان معماری، مسجد جامع تبریز در ابتدا به‌صورت مسجدی یک ایوانه احداث شده که به مرور زمان و با نظر و صلاحدید مسئولان آن دوره، به مسجدی دو ایوانه تغییر شکل داده است. بسیاری از باستان‌شناسان بر این باورند که سازندگان آن، سبک و اصول ساخت کاخ فیروزآباد را به‌عنوان الگوی احداث این مسجد در نظرگرفته و آن را بنا کرده‌اند.
مساجدی که اکنون به اسم مساجد ایرانی در سراسر جهان شهرت یافته‌اند. امروزه آنچه در طرح و شکل بنای باقی‌مانده مسجد جامع تبریز مشاهده می‌شود، زمینی است مستطیل شکل که با مصالحی همچون آجر و گچ ساخته شده است. معماران این عمارت، ۲ در ورودی را برای آن تعبیه کرده که یکی در بخش شمال و دیگری در قسمت جنوبی بنا قرار دارد. ورودی واقع در شمال به طرف صحن و ورودی بخش جنوبی به‌سمت کوچه کنار مسجد باز می‌شود. البته باید توجه داشت که پس از داخل شدن به درب جنوبی، وارد الچاق مسجد شده و پس از آن می‌توان به درون بنا وارد شد.
عمارت مسجد جامع از طولی حدود ۶۲ متر که از بخش جنوب به شمال ادامه یافته برخوردار است. بخش میانی آن نیز متشکل از طاقی رفیع و وسیع است که معمار و سازندگان آن، عرضی برابر با ۱۵ متر را برای این بخش در نظر گرفته‌اند. جالب است بدانید که طول مسجد نیز توسط دو جرز وسیع به دو قسمت مجزا تقسیم شده است.
طراح این عمارت، یکی از قسمت‌ها را با طولی برابر با ۲۸ متر و کم عرض‌تر از بخش دوم (بخش جنوبی) که از طولی برابر با ۳۲ متر برخوردار است، طراحی کرده است. در انتهای این قسمت از مسجد، محرابی ساده و بی‌تکلف که از سنگ مرمر سفید تشکیل شده است، بسیار چشم‌گیر و زیبا جلوه می‌کند. طراح هنرمند محراب مسجد جامع تبریز، همچون سبک معماری دوران صفویان، طرحی مارپیچ را برای تزئین این بخش از عمارت در نظر گرفته است که آمیزه‌ای از سادگی و هنر کم‌نظیر استادکاران ایران کهن به شمار می‌آید.
محراب مشهور و دیدنی مسجد جامع تبریز
در انتهای شبستان اصلی مسجد، محرابی از جنس مرمر ساخته‌اند که می‌شود سادگی و زیبایی را یکجا در آن دید.
بدون شک محراب مسجد جامع تبریز به‌تنهایی یک اثر هنری از دوره‌های گذشته است. این محراب اثری از گچ‌بری‌ها و کتیبه‌نویسی‌های ارزشمند است که شاهکاری را در یک قاب به شما نشان می‌دهد. طرح‌های اطرافش را به‌صورت مارپیچی کنده‌کاری کرده‌اند. این طرح‌ها مثل شاخه‌های درهم‌تنیده گل، محراب را قاب گرفته است. از تزیینات محراب کتیبه‌ای است که در بالای طاقش حک کرده‌اند. نوشته‌های کتیبه به خط کوفی است و پیچیدگی‌های خودش را دارد. محقق‌ها با بررسی آثار گذشته، احتمال می‌هند که این کتیبه را در زمان حکومت ایلخانان مغول نوشته‌اند.
بخش مستطیلی و طاق‌های هلالی محراب در عین سادگی جلوه خاصی به آن می‌دهند. می‌شود کتیبه دیگری را در اطراف این محراب دید. طول این کتبه ۱۸ متر و ۸۰ سانتی‌متر است. عرضش هم به یک متر و ۴۰ سانتی‌متر می‌رسد. این کتیبه ها را به حالت دو کرسی طراحی کردند. یک بخشش در مرکز محور طولی محراب است. بخشی دیگر در انتهای محور عمودی محراب خودی نشان می‌دهند. تصویری از نقش‌های هندسی، خطی و گیاهی در کتیبه وجود دارد. در این نوشته خط‌های کوفی گره دار و مورق با تناسب خاصی در کنار یکدیگر جا خوش کرده‌اند.
خطاطی این کتیبه‌ها به خط‌های دوره سلجوقیان شباهت دارند. این کتیبه‌ها را با الهام از کتیبه‌ای سلجوقی در مدرسه حیدریه قزوین نوشته‌اند.
گچ‌بری‌ها و تزیینات زیبا از سبک معماری ایلخانان بود. در آثار این دوره کنده‌کاری‌های تودرتوی سه‌بعدی جالب‌ترین بخش‌ها هستند که محراب مسجد جامع تبریز یکی از آن‌هاست. ۴۲ محراب ارزشمند از دوره ایلخانی‌ها به یادگار مانده است. ۳۸تا از این محراب‌ها را در موزه‌های مختلف به نمایش گذاشته‌اند. می‌شود اوج شکوه سبک‌های گچ‌بری را در این دوره دید. این هنر در زمان خودش به‌مدت ۳۰۰ سال رواج داشت.
نظر شما