آب شرب روستاهای پایین دست سد پیشین به شیوه سقایی تامین می‌شود و آب مصرفی از رودخانه باهوکلات. در رودخانه گاندوها زندگی می‌کنند و این‌سو زنان و دختران سر به بالا رخت و لباس می‌شویند.
به گزارش سلام نو به نقل از خبرگزاری مهر؛ صدای خنده کودکان در کنار صدای آب به گوش می‌رسد، ساعت ۳ بعد ازظهر است. هوا به شدت گرم است. منتظر می‌مانم، تا صاحب صداها نزدیک شود. ۶ تا ۷ دختر بچه و چند پسر بچه به همراه دو پسر نوجوان از راه می‌رسند. موها و لباس همه شان خیس است. مشخص است آب تنی کرده‌اند. دختران زیبای بلوچ با لباس‌های رنگانگ که از دیدن غریبه‌ها به وجد آمدند و مدام می‌خندند و پشت هم قایم می‌شوند. تعدادی از دختر بچه‌ها کفش ندارند و مدام این پا اون پا می‌شوند تا حرارات زمین کمتر اذیت‌شان کند. به فاصله ۱۰۰ متر از جایی که ایستاده‌ایم، رودخانه باهوکلات است. جایی که ایستاده‌ام روستای «هوت گت» است.
کمی آن طرف‌تر از ما، دختر نوجوانی در حال آب کشی ظرف‌ها است. برعکس دختربچه‌های شاد، نه تنها نمی‌خندد، حتی حاضر به صحبت کردن نیست. می‌دانم زبان فارسی می‌داند اما در برابر احوالپرسی و سوالاتم تنها نگاه می‌کند. بی تفاوت ظرف‌ها را می‌شوید و قصد رفتن دارد. با مرد بلوچی که همراه ما است، حاضر به گفت وگو می‌شود و در نهایت پاسخگوی سوالاتم می شود، اما تمام پاسخ‌های او کوتاه است و گاهی با سر پاسخ می‌دهد. از داستان قطع شدن دست دختر بچه‌ای در روستای بالادستی یعنی مولاآباد کشاری خبر دارد که در زمان شستن لباس گاندو (تمساح‌های پوزه کوتاه) به او حمله کرده است. نمی‌خواهد بگوید که از این حادثه ترسیده و نگران است، تنها می‌گوید: «مراقبم اما نمی‌توانم به خاطر گاندو به رودخانه نروم و رخت و لباس نشوریم.»
در حالی که دختر به سختی با ما حرف می‌زند، صدای زن بلوچ به گوش می‌رسد که پیگیر دلیل آمدن ما به روستا است. مردی که همراه ما است دلیل را می‌گوید. سوال نپرسیده خودش از وضعیت اسفناک روستایشان می‌گوید: «آب نداریم. آب خوردن هم را مرتب نمی‌آورند. ناچاریم برای شستن لباس کنار رودخانه برویم.
مدتهاست که برایمان آب نیارودند. با پول آب می خریم اما آن را مرتب نمی‌آورند، ما از بچگی در کنار گاندوها بزرگ شدیم. با ما کاری ندارند. قبلا فقط ممکن بود گوسفند یا بزمان را بگیرد و بخورد ولی کاری به خودمان و بچه هایمان نداشت اما امروز گاندو به خودمان هم حمله می‌کند.»
صدای ما را به گوش مسئولان برسانید
او مادر است و با شنیدن داستان «حوا» در روستای مولاآباد نگران شده و از ما می‌خواهد اگر می‌توانیم صدای اعتراض زنان روستا را به گوش مسئولان برسانیم. آنها آب می‌خواهند برای نوشیدن، برای شستن. از فقر خسته شده‌اند از اینکه سالهاست این روستاها آب ندارند و از خشکسالی می‌گوید. دل پردردی دارد. از خشک شدن زمین‌های کشاورزی‌شان می‌گوید. تانکرهای آب را نشان می‌دهد.
حوضچه‌های سیمانی آبی که آب شرب اهالی روستا در آن نگهداری می‌شود، بدون حفاظ است و رنگ آب داخلش به سبزی می‌زند. مردم این روستا تا جایی که بتوانند آب خریداری شده را در داخل این مخزن لجن زده می‌ریزند، اما آنهایی که قادر به خرید آب نیستند، از آب رودخانه باهوکلات استفاده می‌کنند.
یکی از پسرهای نوجوانی که آبی به تن زده، کمی آن طرف تر از ما با چوب عصا ایستاده است. تعریف می کند که پدرش برای او گفته که پیش از این در سالهای نه چندان دور قبل از اینکه سد پیشین را بزنند و دسترسی به آب محدود شود، این منطقه این گونه خشک نبود. حاصلخیز بود و آنها کشاورزی می‌کردند اما امروز نه تنها آب برای کشاورزی ندارند بلکه ناچارند آب شرب را تانکر تانکر بخرند.
حسین از اهالی روستا می گوید: مگر ما با مردم چابهار و روستاهای اطرافش چه فرقی داریم؟ چرا برای ما لوله کشی آب نیست؟ چرا آب پولی است؟ ما در این آب سهم نداریم؟ چرا باید مادر و خواهرمان برای شستن لباس به کنار رودخانه بروند و استرس داشته باشند.
اهالی روستاها می گویند در سالهای گذشته شرایط آب در رودخانه باهوکلات بهتر بود اما در این چند سال که‌خشکسالی شده آب پایین آمده و گاندوها هم از محدوده خودشان بیرون می آیند. شغل مردم این منطقه کشاورزی بوده و اگر آب باشد انواع صیفی جات را می کارند، اما حالا که آب نیست وابسته به یارانه و پول قاچاق سوخت هستند. در فضای روستا خودروهای شاسی بلند که پشتشان گازوئیل و بنزین داخل باکسها و تانکرهای کوچک ریخته اند، دیده می‌شود.
گلایه‌ها و دغدغه‌های ساکنان روستاهای اطراف رودخانه باهوکلات مشترک است؛ کم آبی. کم آبی این رودخانه در چند سال اخیر مشکلات متعددی را برای مردم ایجاد کرده است. البته از دید مردان این روستاها، سدسازی بر روی دریاچه پشین آغازگر تمامی مشکلات آنها بوده است. مردم این روستاها برای گاندو احترام قائل هستند و با وجود حملات اخیر به فرزندانشان، همچنان این حیوان را دوست دارند و این احترام را به کودکان نیز منتقل کرده‌اند. کودکان روستاها با کفش و بی کفش در اطراف رودخانه باهوکلات بازی می‌کنند و از دیدن گاندو لذت می‌برند و زمانی که گاندویی را ببیند برای او کف و سوت می‌کشدند. با اتفاق‌های اخیر نیز اگرچه از گاندو ترسیده‌اند اما معتقدند که باید گاندوها همزیستی کرد و مراقب باشیم. در میان سروصدای کودکان و بازی دسته جمعی آنها، آن طرف‌تر زنانی در حال شستن رخت ولباس و پتو هستند.
چرا بی‌آبی؟
سد پیشین در شهرستان سرباز یکی از سدهایی است که در اوایل دهه ۷۰ در جنوب استان سیستان و بلوچستان افتتاح شد. این سد با ظرفیت ۱۷۵ میلیون متر مکعب آب از روان شدن سیلاب در مناطق کشاری سرباز، گرم بیت و باهوکلات چابهار جلوگیری و آب شرب و کشاورزی این مناطق را تامین می‌کند. در سالهای اخیر به دلیل کاهش باران، روستاهای پایین دست سد آبی کمتری دریافت کردند و این موضوع موجب شده تا زندگی برای ساکنان این روستا با مشقت‌های زیادی همراه باشد.
از ابتدای امسال به دلیل بارش‌های باران عمده رودخانه‌ها پرآب شدند. رودخانه‌های محلی و فصلی به ویژه رودخانه سرباز سیستان و بلوچستان نیز به دلیل ترسالی پربار شدند. در چند هفته گذشته نیز اعلام شد که سد پیشین شهرستان سرباز پس از ۶ سال در طی بارش‌های چند روز گذشته سامانه مونسون سرریز شد. سرریز شدن سد خبر خوب و خوشایندی برای روستائیان خواهد بود اما با جان گرفتن دوباره رودخانه‌های محلی توزیع گاندو نیز بیشتر خواهد شد.
گاندو می‌تواند همچنان قربانی بگیرد
با پرآب شدن رودخانه باهوکلات که زیستگاه گاندو است، باید امیدوار باشیم که تنوع جانوران این رودخانه، غذای گاندوها را تامین کنند یا حداقل سازمان حفاظت از محیط زیست برای تامین غذای این گاندوها چاره‌ای بیندیشند در غیر این صورت با توجه به عمق یافتن این رودخانه، خطر حمله گاندوها به انسان‌ها بیشتر خواهد شد.
متاسفانه از ۲۶۰ روستای پایین دست سد پیشین تنها ۱۰ درصد دارای آب شرب و مصرفی لوله کشی هستند و ۹۰ درصد باقی مانده ناچارند آب مصرفی خود را از رودخانه تامین کنند. تامین آب مصرفی ساکنان این روستاها یعنی مواجه روزانه زنان و کودکان این روستاها با خطری که یش از این برای«حوا» اتفاق افتاد.
اختصاص اعتبار برای تامین آب بهداشتی
محمدنعمیم امینی فرد رئیس مجمع نمایندگان استان سیستان و بلوچستان و نماینده مردم شهرستان سرباز با بیان اینکه شرایط زندگی در روستاهای استان سیستان و بلوچستان به خصوص روستاهای پایین دست سد پیشین سخت است، به خبرنگار مهر می‌گوید: در جریان حادثه‌ای که برای دختری در یکی از روستاهای پایین دست سدپیشین رخ داد، هستم و در در جلسه علنی مجلس تذکری در این باره به رئیس جمهور و وزیر نیرو دادم. البته تنها به تذکر بسنده نکردم و به دیدار خانواده این دختر بچه رفتم. با توجه اتفاق صورت گرفته و ناتوان شدن این ختر بچه، باید حمایت‌های لازم از این دختر و خانواده او انجام شود و این دختربچه برای مدوا به تهران بیاید. انتظار می رود سازمان های مردم نهاد نیز حمایت‌های خود را داشته باشد. البته با توجه به شرایط این روستا قرار شد، بررسی مشکلات روستا در اولویت قرار گیرد.
او می‌افزاید: بعد از این حادثه و با پیگیری‌های رئیس مجلس کارگروهی در دفتر وزیر نیرو با حضور معاون آب وزیر نیرو، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب، مدیر عامل شرکت مهندسی سدهای ایران، مدیران استانی آب فاضلاب و آب منطقه‌ای و رئیس کمیسیون کشاورزی و آب مجلس شورای اسلامی تشکیل شد. در این کارگروه مقرر شد برای اجرای تعهدات وزارت نیرو از محل صندوق توسعه ملی به مبلغ ۲۰ میلیارد تومان با توجه به نیاز استان سیستان و بلوچستان اعتبار تخصیص یابد. تا مشکل آب شرب روستاهای منطقه جنوبی استان برطرف شود.
امینی‌فرد درپاسخ به گلایه‌های ساکنان روستای پایین دست سد پیشین نیز می‌گوید: ساخت این سد از قبل انقلاب شروع شد متاسفانه در این طرح برنامه مشخصی برای پایین دست سد طراحی نشد. امروز تنها ۱۰ درصد روستاهایی پایین دست دارای آب شرب هستند و این موضوع نگران کننده است. با توجه به اعتباراتی که قرار است تخصیص یابد امیدواریم تمامی روستاهای پایین دست این سد نهایت تا سه سال آینده به شبکه توزیع آب شرب متصل شوند البته تا آن زمان باید برای روستاهای اطراف باهوکلات و کشاری که زیستگاه گاندو است، چاره‌ای اندیشید. همچنین باید میزان ذخیره آب این سد تا ۷۰ میلیون متر مکعب را افزایش داد.
علت حمله گاندوها به انسان‌ها
به گفته این نماینده مجلس مشکل گاندو در چند کیلومتر پایین تر از سد پیشین است. سازمان محیط زیست باید تمهیداتی برای نگهداری گاندو داشته باشد. حمایت این سازمان از این حیوان که از جاذبه‌های توریستی منطقه است باید با اقدامانی همراه باشد. برای مثال باید در روستاها حتما محیط بان وجود داشته باشد، باید مردم آموزش‌های لازم را فراگیرند و اگر گاندوها به مواد غذایی نیاز داشته باشند، این موضوع تامین شود تا گاندو به انسان‌ها حمله نکند.
امینی‌فرد درباره بررسی علل گاندوها به انسان نیز می‌گوید: در سالهای گذشته نیز شاهد حمله گاندوها به انسان‌ها بودیم و اینکه گفته می‌شود زندگی مسالمت‌آمیزی داشتند، صحت ندارد. کم آبی و کاهش مواد غذایی لازم از یک سو و تهاجمی شدن این حیوان در زمان تخم‌ریزی از سوی دیگر جای نگرانی دارد. با توجه به اینکه گاندو در فصل تخم ریزی مهاجم می شود از این رو باید در این فصل از کودکان محدوده زیستگاه گاندو محافظت کرد البته حفاظت از کودکان باید در تمامی فصول باشد. سازمان محیط زیست در این حوادث به دلیل نقش خود سهیم است زیرا مراقبت از گاندو برعهده این سازمان است.
متاسفانه غالب روستاهای جنوب سیستان و بلوچستان با تانکر آبرسانی می‌شود و لوله کشی انجام نشده است. اینکه روستاها هنوز به شیوه سقایی تامین آب می‌شوند جای تامل دارد که در صورتی که این رویه به صورت مداوم انجام شود کمی از آلام روستانشینان را می‌کاهد اما مساله اینجاست که آبرسانی سقایی نیز به صورت مداوم و مرتب انجام نمی‌شود.
چگونگی حفاظت جان روستائیان در برابر گاندوها
عدم تامین آب مصرفی روستائیان زیر دست سد پیشین و رودخانه باهوکلات که زیستگاه گاندوهاست، فضای زندگی ساکنان این روستاها در معرض خطر قرار داده است. با توجه به مشکلات مالی در تامین منابع مالی برای توزیع آب شرب به صورت لوله کشی پیشنهاد می‌شود که مسئولان استانی و کشوری حداقل آب مصرفی روستاهای پرخطر را تامین کنند تا زنان و دختران این روستاها برای شست‌وشوی رخت ولباس ناچار نباشند به رودخانه باهوکلات بروند تا در معرض خطر قرار گیرند. این روش بسیار ساده بوده و با کمتر از ۱۰ میلیون تومان در صورت تمایل مسئولان قابل اجرا است.
الهه ابراهیمی
